Năm 1950, Trung ương Đảng quyết định mở chiến dịch biên giới, tấn công các vị trí xung yếu trên đường số 4 (Lạng Sơn - Cao Bằng). Thực dân Pháp phải điều động lực lượng ở nơi khác để tiếp viện cho Mặt trận Biên giới. Tại Sơn La, chúng để lại một bộ phận lính ngụy, co cụm tại một số đồn bốt chính, không còn đủ lực lượng để tiến hành những cuộc khủng bố, càn quét lớn.

Theo chủ trương của Huyện ủy Mường La, lực lượng cán bộ trở lại Nặm Khắt, Hiếu Trai, Ngọc Chiến đã phối hợp với cán bộ nằm vùng để gây dựng lại cơ sở ở các xã khu tả ngạn huyện Mường La. Cùng với sự phối hợp của nhân dân địa phương, lực lượng vũ trang của ta đã chặn đánh nhiều cuộc càn quét của địch, tổ chức các cuộc phục kích tiêu hao được một phần sinh lực địch.

Cuối năm 1950, đầu năm 1951, sau khi bị mất nhiều vị trí quan trọng ở tuyến biên giới Việt - Trung, thực dân Pháp đã ra sức củng cố và tăng cường lực lượng, cố thủ vùng Tây Bắc. Một mặt, mở rộng hệ thống công sự, lập thêm nhiều đồn bốt dọc các tuyến giao thông quan trọng. Tại huyện Mường La, chúng cho lập nhiều phòng tuyến bên tả ngạn Sông Đà. Đặc biệt căn cứ quân sự trên đồi Pom Pát (Trung tâm huyện lỵ Mường La) có thể bao quát được động tĩnh trung tâm huyện lỵ, đồng thời phòng thủ lực lượng kháng chiến phản công từ hướng Đông Bắc và cắt đứt tiếp viện của ta theo đường bộ 37 và đường sông từ chiến khu Việt Bắc sang khu Tây Bắc.

Hệ thống đồn Pom Pát được xây dựng kiên cố trên diện tích gần 1 ha. Riêng khu công sự chiến đấu diện tích 4.800 m² có tường xây bao quanh cao 3,2 m rộng 0,8m; phía trên gắn hàng rào thép gai bảo vệ; cách 1 m tường có một lỗ châu mai, cứ 10-12 lỗ châu mai có một lô cốt đặt súng trung liên. Trung tâm đồi là hầm chỉ huy có hào giao thông dẫn ra lô cốt chỉ huy. Tổng chỉ huy là một tên quan Ba cùng với với 10 cố vấn quân sự người Pháp.

Thực dân Pháp củng cố lực lượng ở đồn Pom Pát và mở nhiều cuộc càn quét ra các khu căn cứ, khu du kích của ta ở vùng tả ngạn Sông Đà, tiến hành dồn dân, lập vành đai trắng, gây nhiều khó khăn cho lực lượng kháng chiến của ta trong toàn tỉnh. Tại Mường La, đầu năm 1951 cơ sở kháng chiến được phục hồi và phát triển cả khu tả ngạn và hữu ngạn. Cơ sở Đảng tại xã Mường Chùm được củng cố trở thành chi bộ nòng cốt của huyện, thanh niên Mường Chùm hăng hái tham gia lực lượng bộ đội chủ lực. Tháng 10/1952, không quân Pháp bắn phá bản Hồng (Mường Chùm)  đầu mối liên lạc giữa hữu ngạn và tả ngạn sông Đà, với âm mưu tiêu diệt đơn vị chủ lực của ta đóng quân tại đây. Du kích bản Hồng đã đưa bộ đội sang sông an toàn. Ở vùng tả ngạn Mường La, quần chúng cũng hăng hái tham gia ủng hộ kháng chiến. Lúc này, Ngọc Chiến đã được giải phóng, lực lượng du kích phát triển mạnh, tăng cường cho Mường La.

Tháng 4/1951, bộ đội huyện phục kích địch trên đường Ít Ong - Ngọc Chiến, buộc địch phải rút lui. Tháng 5/1951 ta bất ngờ tập kích vào một vọng gác ở bản Na, địch bỏ chạy, ta thu được nhiều vũ khí và quân trang. Tháng 5/1951 lực lượng vũ trang Mường La phối hợp với bộ đội Than Uyên (Nghĩa Lộ) tập kích đồn Nặm Khắt, địch hoảng loạn tháo chạy, ta thu được một số chiến lợi phẩm.

Trước sự phát triển của lực lượng kháng chiến Mường La, thực dân Pháp đã tìm mọi thủ đoạn để tiêu diệt phong trào cách mạng chúng điên cuồng tàn sát đồng bào, đốt phá làng bản, một số cơ sở Đảng bị phá vỡ.

Tháng 12/1951 Ban chấp hành liên khu ủy Việt Bắc đã chỉ thị cho Tỉnh ủy Sơn La về công tác hậu địch, chuyển hướng hoạt động, sử dụng những hình thức khéo léo chắp nối với các đảng viên, quần chúng trung kiên, bám sát dân để gây dựng lại cơ sở cách mạng. Thực hiện chỉ thị của Liên khu ủy và sự chỉ đạo của Tỉnh ủy, đầu năm 1952 công tác hậu địch của tỉnh Sơn La nói chung và Mường La nói riêng đã có bước chuyển biến, phong trào kháng chiến một lần nữa vượt qua giai đoạn khó khăn ác liệt, các cơ sở cách mạng dần được phục hồi.

Năm 1952, sau những thắng lợi của ta ở các chiến trường, đồng bằng, trung du Bắc Bộ, tháng 4/1952, Bộ chính trị Trung ương Đảng quyết định mở chiến dịch Tây Bắc nhằm tiêu diệt sinh lực địch, giải phóng một vùng đất rộng lớn của Tây Bắc.

Để chuẩn bị cho chiến dịch, dưới sự chỉ đạo của Tỉnh ủy Sơn La nhân dân các dân tộc Mường La đã tích cực đóng góp sức người, sức của cung cấp cho bộ đội. Thanh niên Mường La đã hăng hái gia nhập lực lượng vũ trang để chiến đấu giải phóng quê hương.  Ngày 14/10/1952 chiến dịch Tây Bắc bắt đầu. Trong đợt đầu tiên bộ đội tổng công kích địch tại phân khu Nghĩa Lộ và tiểu khu Phù Yên. Sau khi giành thắng lợi tại Nghĩa Lộ, các Trung đoàn 209, 165 thuộc đại đoàn 312 đã tiêu diệt các đồn địch trên đường tiến quân, đuổi địch về tận đồn Pom Pát - Mường La. Sáng ngày 20/10/1952, các chiến sĩ thuộc đại đoàn 312 phối hợp với đội du kích Mường La cùng với mũi tiến công của tiểu đoàn 115 (Thuộc sư đoàn 308) do đồng chí Nguyễn Ngọc Châu chỉ huy từ Ngọc Chiến đánh dồn dập đồn Pom Pát liên tục 4 ngày đêm, địch không đủ sức chống cự phải bỏ đồn tháo chạy, ta tiêu diệt và bắt sống nhiều cố vấn Pháp và tay sai.

Với ý nghĩa và giá trị lịch sử của Di tích Đồn Pom Pát được UBND tỉnh Sơn La công nhận xếp hạng năm 2006.

Như Thủy